خندق دارابگرد
خندق را باید اختراع ایرانیان دانست. آنجا که نقل است؛ فریدون پیشدادی برای دفاع از سرزمینش در برابر حمله دشمنان خندقی احداث نمود تا از گزند آنان در امان باشد.«از آثار فریدون، بارو و خندق شهرهاست جهت آنکه در آخر دولت از تور و سلم ایمن نبود«(تاریخ گزیده)
مشهورترین و باسابقه ترین خندق ها در فلات ایران قرار دارند.بیشتر شهرهای مدور فلات ایران دارای خندق هایی عظیم هستند که با استفاده از رودها، چشمه ها و باران آبگیری شده و علاوه بر تأمین آب شرب شهروندان به عنوان یک تاکتیک نظامی در برابر حمله دشمنان نیز کاربرد داشته اند.
اعراب مسلمان این تکنیک را از ایرانیان آموختند و سلمان فارسی در جنگ خندق از آن استفاده کرد.به نقل از سلمان فارسی آمده است که: "ما در ایران اگر دچار حمله و هجوم سواران می شدیم گرداگرد شهر را خندق می کندیم...(ایران بعد از اسلام/جلد اول/خلیلی)
یکی از خندق های کهن و مشهور ایران در داراب فارس و پیرامون شهر باستانی دارابگرد قرار دارد.
این نماد اصیل ایرانی همچون کمربندی محکم و با صلابت شهر کهن دارابگرد را در احاطه خود گرفته و علیرغم فرسایش های فراوان همچنان استوار می نماید.
قدیمی ترین جغرافی دانان مسلمان نظیر استخری، ابن حوقل و ابن بلخی در دوره های مختلف تاریخی از خندق دارابگرد نام برده و مطالبی جالب پیرامون آن نگاشته اند.
استخری در المسالک و الممالک (ص 154-نسخه اصلی) به خندق دارابگرد اشاره نموده است:" و بدرابجرد سمک بالخندق الذی یحیط بالبلد"، " از آن گذشته دور آن خندقی است که آبهای موجود در قشر زمین و آب چشمه ها آن را پر می کند.در آب گیاهانی است که به محض اینکه آدم یا اسبی وارد آن شود به دور آن می پیچد.بنابراین گذشتن از آب کاری عملی نیست و فقط با تلاش زیاد امکان این هست که آدم جان خود را نجات بدهد.(ص130-جغرافیای تاریخی فارس/شواتس/ترجمه)
شواتس در پاورقی همین صفحه به نقل از ادریسی آورده است:" ادریسی ظاهراً آبی که برای آبیاری نخلستانها بکار می رفته برای پر کردن خندق مورد استفاده بوده است."
صاحب کتاب جغرافیای تاریخی فارس ادامه می دهد: " در این ضمن باید دانست که که خندق قلعه دارای خصوصیتی قابل ذکر هم هست. اصطخری در این باره می گوید:« در دارابگرد، در خندقی که شهر را احاطه کرده ماهیهای بدون تیغ، استخوان یا ستون فقرات وجود دارد که از جمله خوشمزه ترین ماهیها محسوب می شوند.»
اصطخری به هنگام بر شمردن مواضع مستحکم دارابگرد این موضوع را از نظر دور نمی دارد که:" آب راکد خندقِ دور این قلعه گویا به بهداشت شهر، سخت زیان می رسانده است."
ابن حوقل نیز در صوره الارض(صص47و48) از آن یاد کرده و آورده است:" ]دارابگرد[ را حصاری است جدید و آباد چون حصار «جور» و خندقی نیز دارد که به سبب زهابها و چشمه های متعدد آبهای فراوان در آن گرد می آید و در آن گیاهانی است که چون ستور یا انسانی بدان داخل شود بر او می پیچد و او را از حرکت باز می دارد چنانچه جز به کوشش و رنج فراوان نمی تواند رها گردد."
همچنین ابن بلخی در فارسنامه(ص129) –پایان قرن پنجم هجری-آورده است:" ]دارابگرد[ شهری مدور چنانک بپرگار کرده اند و حصاری محکم در میان شهر و خندقی کی بآب معین برده اند."
اغلب سیاحان و مستشرقینی که به داراب سفر کرده اند از این خندق سخن گفته و مطالبی را در سفرنامه های خود آورده اند. اوژن فلاندن و پاسکال کوست در زمان حضور خود در داراب از شهر باستانی دارابگرد چندین طرح تهیه نموده و به ترسیم زوایای مختلف این شهر باستانی اقدام کرده اند. تصویر زیر یکی از معروفترین این تصاویر است که بقایای پایه پل های دارابگرد را بخوبی نشان می دهد.
اخیراً نیز کانال های ارتباطی زیر زمینی آب در دارابگرد شناسایی شده اند که مؤید همین موضوع هستند.
پس از آن کسانی همچون سرویلیام اوزلی(برادر سفیر کبیر بریتانیا در ایران)، کیت ادوارد ابوث(ابوت) و سر مارک آورل اشتین و بسیاری دیگر در این خصوص آثاری از خود بجای گذاشتند که قابل توجه است.
شهرت، قدمت، اهمیت و نوع طراحی این خندق باعث می شود تا در زمان ساخت موزه هنرهای اسلامی کشور قطر، طراحان این موزه از خندق دارابگرد الگوبرداری نموده و در طراحی موزه قطر از آن استفاده کنند.
پیش از این نیز« فرانک استلا» نقاش چیره دست(سبک پسا انتزاع) سه طرح مختلف از شهر باستانی و مدور دارابگرد تهیه نموده و به ثبت رسانده است.
در بهمن ماه 95 پس از بارندگی شدید یک هفته ای این خندق مجدداً پر آب شد و به همت آقای «محمد حسین ستوده» تصاویری زیبا از فراز این شهر باستانی تهیه و در دسترس علاقمندان قرار گرفت.
