تصویری دیده نشده از مسجد سنگی داراب

تصویری دیده نشده از مسجد سنگی داراب

تصویری دیده نشده از مسجد سنگی داراب، اثر: فریا استارک، 1306 تا 1310 خورشیدی

به کوشش جلیل سلمان

مُهرِ اُستاندار دارابگرد در دوران ساسانیان به کوشش جلیل سلمان

سند تاریخی و مهم منتشر شد؛

مُهرِ اُستاندار دارابگرد در دوران ساسانیان

این مُهر که در کتاب مُهرهای ساسانی و در ذیل بخش واژه اُستاندار(OSTANDAR) معرفی شده است دارای دو سوراخ می باشد که برای مهر و موم کردن اسناد اداری و مالی مورد استفاده قرار می گرفته است.

جلیل سلمان؛ داراب آنلاین - یکی از دلایل اهمیت مُهرهای گِلی یا همان مُهرواره های گِلی ساسانی به شناسایی لقب ها و مناصب اداری و دولتی در آن دوران باز می گردد. هر چند که تاریخ گذاری این مُهرها مسأله ای دشوار است که نه خط و نه سنخ شناسی معیار شایسته ای به دست نمی دهد اما نمونه پیش رو که در این نوشتار به معرفی آن خواهیم پرداخت به عنوان یک سند ارزشمند از قرون پنجم و ششم میلادی دارای اهمیت تاریخی است.

یارشاطر در کتاب تاریخ ایران آورده است در دوران ساسانیان دستگاههای اداری همانندی نظیر دیوان استاندار یه به ریاست استاندار کارفرمان و دیوان آتشکده به سرپرستی مگوپت وجود داشته اند که در آخرین مرحله و در مسایلی که به سراسر یک حوزه اداری (نظیر استان/ولایت) مربوط می شده است به یکی از این دو منصب مراجعه می کرده اند. اُستاندار هم دستور کارهای ویژه ای داشت که وظایفش را مشخص می نمود و بر همه اسنادی که به کارهای یک ناحیه اداری مربوط می گشت مُهر اُستاندار یا فرمانروای ولایتی می زدند. گاهی وقتها وظایف کاملاً مشابه یکدیگر بودند و به عنوان مثال اختلاف تنها در نوع مالی بود که صاحب منصبان با آن سر و کار داشتند. سابقه این همانندی کامل میان برخی از دیوانهای کشوری و آتشکده ها به سده چهارم میلادی می رسد.

اُستاندار متصدی دارایی خزانه شاه بود و حساب عوارض پرداختی را نگه می داشت، درباره خرید و فروش زمین توسط افراد خاص تصمیم می گرفت و زمین به تصرف مشروط می داد یا از تصرف مشروط بیرون می آورد و برای خروج مال از خزانه شاهی اجازه صادر می کرد و بر پرداخت مالیات ها به خزانه نظارت داشت.در واقع کلیه کارهای حقوقی مربوط به سرتاسر یک ناحیه اداری به دست اُستاندار بود.

صاحب کتاب تاریخ اجتماعی ساسانیان نیز آورده است که برخی از نواحی بزرگ تر ایران یا ایالات را اُستان می گفتند. این کلمه به زبان ارمنی هم رفته و چون در ارمنی به معنی شهری یا ناحیه ای است که متعلق به پادشاه بوده است که نخست به املاک و اقطاع پادشاهی استان می گفته اند و اُستاندار مأمور اداره کردن آن ها و مانند متصدی خالصه دیوان در زمان های اخیر بوده است و سپس این عنوان را به فرمانفرمایان نواحی بزرگ داده و به آن ناحیه اُستان گفته اند. چنان که کلمه اُستاندار را دو تن از پادشاهان طبرستان در القاب خود به کار برده اند و این دلیل است که در طبرستان هم اُستاندارانی  بوده اند.

در میان اسناد کهن ایرانی مُهری وجود دارد که مخصوص اُستاندار دارابگرد بوده و در زمینه اصلی آن نماد دارابگرد(دا) و در حاشیه آن دو کلمه «داراپکرت» و« اُستاندار» قابل مشاهده است.

همچنین پنج حلقه که معمولاً از نمادهای مذهبی-سلطنتی ساسانیان است نیز به چشم می خورد. این مُهر به خط پارسی میانه است و شکلی محدب داشته و در اطراف زمینه اصلی آن هفت حفره وجود دارد که نقوش برخی از آنها از میان رفته است اما به نظر می رسد دارای قابی مستطیل شکل هستند که محقق مربوطه تصویر یک قوچ و یک پرنده را در آنها شناسایی نموده است.

این مُهر که در کتاب مُهرهای ساسانی و در ذیل بخش واژه اُستاندار(OSTANDAR) معرفی شده است دارای دو سوراخ می باشد که برای مهر و موم کردن اسناد اداری و مالی مورد استفاده قرار می گرفته است.

هر چند که پیش از این مورخانی نظیر حمزه اصفهانی، دواداری و فسایی در کتب خود نام پیشین دارابگرد را استان فرکان آورده و اصطخری و ابن حُوقل از شهرهای تابعه دارابگرد سخن گفته اند اما این سند تاریخی می تواند به عنوان مکملی ارزشمند مورد استفاده محققین ارجمند و علاقمندان به تاریخ داراب قرار گیرد.