لوئی واندن برگ در داراب گرد
جلیل سلمان-وبلاگ چن ون-رومن گیرشمن در پیشگفتار کتاب باستان شناسی ایران باستان در سال 1958 میلادی آورده است: هنگامی که بعضی از دولتها فعالیت های باستان شناسی را در آسیای غربی کاملاً رها کرده، و یا لااقل محدود نموده اند، جای خوشوقتی است که کشور کوچکی مانند بلژیک، باین قبیل تحقیقات علمی علاقه زیادی نشان میدهد. آقای واندن برگ با کمک بسیار ناچیزی تحقیقات علمی خود را که مایه افتخار اوست، بپایان رسانیده، غالباً پیاده یا با دوچرخه راه پیموده، گاهی زیر آسمان پرستاره خوابیده، و زمانی از خیمه ای، یا از خانه دهاتی محقری استفاده کرده و باین طریق دشت های وسیع پازارگاد و تخت جمشید و شیراز راه پیموده و نقشه ای دقیق از آثار باستانی تهیه کرده. وی در ضمن تفحصات در سال 1957، فعالیت خود را به نواحی فارس و لرستان اختصاص داده .
کاوشهای
باستان شناسی در بین النهرین در سال 1842 شروع شد، و یک قرن از آن تاریخ
گذشت تا نوبت به نخستین کاوش ها روی فلات ایران رسید. البته هیئت علمی
فرانسوی از سال 1897 در شوش شروع بکار کرد.
گیرشمن ادامه می دهد: واندن
برگ در شهر گاند به آموزش باستان شناسی ایران پرداخته، و این تنها
دانشگاهی است که بصورت مستقل، آموزش باستان شناسی ایران را در برنامه خود
گنجانیده است.
واندن برگ در سال 1957 میلادی جنوب شرق فارس را
نیز مورد بررسی قرار داد و مسیر حرکت وی از شیراز به فیروزآباد، جهرم،
کاریان، فیشور، جویم، دارابگرد، رستاق، فرگ، طارم، بندرعباس، بندرلنگه،
بستک و لار بود.
واندن
برگ در گزارشات خود آورده است: بین منصور آباد و دوبوران ویرانه های
دیوارهای قلعه ای از زمان ساسانی بنام گردنه بزن دیده می شود.
ویرانه
های قلعه های دیگری به نام قلعه بهمن در بالای کوه، در جنوب قلعه نو، در
فاصله 3 کیلومتری مشرق فرگ مشهود است، ولی مهمتر از تمام ویرانه هایی که
روی سطح زمین دیده می شود، آثار آتشکده هایی ، در محلی موسوم به تنگ چک چک
میباشد(عکس پشت جلد) که در میان راه رستاق به فرگ قرار دارد. یکی از این
ابنیه قصر دختر نام دارد، و عبارت از یک چهار طاقی است(لوحه 19-الف)که عرض و
طول آن 60/12 متر و ارتفاع آن 5 متر تا رأس گوشواره ها میباشد. رویهمرفته
این بنا خوب محفوظ مانده است. در فاصله 47 متری شال غربی این بنا ویرانه
های بنای دیگری است که آتشکده نام دارد(لوحه 19-ب) و مانند بنای اولی روی
طرح مربع ساخته شده و هر طرف آن 30/10 متر طول دارد و ارتفاع آن تا گنبد 5
متر است. این بنا لااقل یک در در طرف جنوب شرقی داشته و شاید در دیگری هم
در طرف رودخانه داشته است. این دو ساختمان از عهد ساسانی است، و از سنگ های
نتراشیده ساخته شده، و ملاط آن گچ و آهک است، و بهر حال جنبه مذهبی داشته
است. بنای اولی چهار طاقی است، یا به عبارت دیگر گنبدی است که در روی چهار
قوس و چهار پایه گذاشته شده، و در زیر آن آتش مقدس را قرار میداده اند و
بنابراین میتوان آنرا بمنزله مهرابی به شمار آورد. بنای دوم ساختمان تاریک و
بسته ای بوده است که در آنجا آتش ها را حفظ می نموده اند و فقط روحانیون
بآن دسترسی داشته اند.
وی در توصیف سرزمین فارس می نویسد: درخشان ترین تمدنهای ایرانی، خصوصاً تمدن هخامنشی ها و ساسانی ها در این منطقه بوجود آمده است.
واندن
برگ در تقسیم بندی دوران مختلف تاریخی، شهرها و مناطق اولیه داراب شامل
مادوان و تل ریگی را متعلق به دوران نئولیتیک(حدود 5000 تا 4200 سال پیش از
میلاد مسیح) دانسته و آنها را در بخش «اخیر» و ذیل «تمدن بکون» قرار داده
است.
]برخی از نویسندگان معتقدند قدمت شهرستان های اولیه در ناحیۀ
دارابگرد به 7000 سال قبل مقارن با عصر سفال نخودی و هم زمان با تمدنهای
سِیلک کاشان، شهر سوختۀ سیستان و تپه حصار دامغان بوده
است.(مهاجر/سلیمی،نگین ملک داراب)[
لوئی واندن برگ، داراب گرد را در
نقشه مربوط به آثار سلوکی(در حدود 331 تا 250 پیش از میلاد مسیح) و
اشکانی(ص211) آورده و می نویسد: حدود 331 پیش از میلاد اسکندر مقدونی
پادشاهی عظیم پارس را در دست گرفت.
پس
از مرگ اسکندر( 323 پیش از میلاد) سلوکوس قسمت غرب شاهنشاهی را به ارث برد
و این سلسله تا حدود 63 پیش از میلاد ادامه داشت. از اواسط قرن سوم پیش از
میلاد قبایل پارت که در جنوب شرق دریای خزر مسکن داشتند از اطاعت سلوکیها
بیرون آمدند و سلسله مستقلی بوجود آوردند که سلسله اشکانی نام داشت.پارت
ها(حدود 250 پیش از میلاد تا 224 بعد از میلاد) بر علیه سلوکیها شوریدند و
در حدود سال 250 پیش از میلاد سلسله اشکانیان را بوجود آوردند، اما در
اواسط قرن دوم پیش از میلاد تمام خاک ایران را به دست آوردند. واندن برگ،
داراب گرد را که شهری دایره ای است در همین ردیف(پارت ها) قرار داده است.
تاریخ پارت یک سلسله قیام ها و جنگ های پارتیزانی بر علیه رومیها است.بعد
از سلسله اشکانیان، ساسانیان خاک ایران را در دست گرفتند.
ساسانیان(642-224) از ایالت پارس بودند و عظمت هخامنشی را مجدداً زنده
کردند.
آنها
یک سلسله ملی تشکیل دادند و خود را وارث هخامنشی میدانستند. مذهب ملی یعنی
زرتشت را رسمیت دادند و در عرض مدت یک ربع قرن هنری ملی بوجود آوردند که
مانند هنر هخامنشی هنر درباری بود و از حیث عظمت با هنر روم و بیزانس
برابری می کرد.
از نکات جالب توجه در کتاب باستان شناسی ایران باستان
لوئی واندن برگ، انتخاب تصویر ماندگار تنگ چک چک رستاق به عنوان طرح جلد و
سرلوحه است که نشان از علاقه وافر وی به این اثر باستانی است.
(محل قرار گرفتن تصویر تنگ چک چک در نسخه های جدید)
(محل تصویر تنگ چک چک در یکی از نسخه های قدیمی)
