فورگ بر بلندای بیستون

جلیل سلمان؛ داراب نا – داریوش شاه می گوید: این وهی یزدات با سپاه کمی از آنجا(یعنی رخا) به  پی شی یااووادا  رفت و در آنجا لشکری جمع کرده قصد  ارته وردیه را کرد، کوهی هست نامش پرگ، آنجا جنگی شد. اهورمزد مرا یاری کرد و بفضل اهورمزد لشکر من سپاه  وهی یزدات  را شکست فاحشی داد. روز ششم ماه گرم پد  این جنگ واقع شد و سپاهیان من این  وهی یزدات را با سر دسته های همراهان او دستگیر کردند». ۱

متن فوق برگرفته از کتیبه بیستون در کرمانشاه و متعلق به داریوش هخامنشی(داریوش بزرگ) است که به وقایع و رویدادهای مربوط به شورشهای سرزمین بلند آوازه پارس می پردازد. در ستون سوم این کتیبه باستانی(ردیف ۴۹-۴۰)، داریوش بزرگ به کوهی به نام پرگ(پرگا) اشاره می نماید که به اعتقاد بسیاری از نویسندگان برجسته و مورخان بزرگ داخلی و خارجی همان «فورگ» امروزی است.

(مطابق ویرایش کدهای زبان سال ۲۰۰۸ میلادی-Unicode)

هاشم رضی، در کتاب فارس باستان، ضمن اشاره به کلمه پَرْگَ ، آنرا اسم مذکر و کوهی در پارس آورده است.۲

(تصویر شکل نوشتاری کلمه پَرْگَ ، به خط هاشم رضی-برگرفته از کتاب فارسی باستان، ص ۱۷۹)

«تِرِوِر بِرایس»، در کتاب هندبوک خود(۲۰۰۹ میلادی)، پرگ(Parga)را کوهی در جنوب غربی ایران و در فارس آورده است. وی تاریخ شورش برپا شده در پارس را بین سالهای ۵۲۲ و ۵۲۱ پیش از میلاد مسیح می داند.۳

«هایدماری کخ»، ایران شناسِ آلمانی و صاحب کتاب ارزشمند از زبان داریوش، در کتاب پژوهش های هخامنشی(۱۹۹۳ میلادی) ضمن اشاره به تاریخ شورش رخ داده در سال ۵۲۱ پیش از میلاد مسیح در پارس، کوه پرگ  را به احتمال همان فورگ(Forg) امروزی می داند.۴

«ارنست هرتسفلد» در کتاب شاهنشاهی پارسی(۱۹۶۸ میلادی)، با اشاره به شورش های وهیزداته در سرزمین پارس،  پَرْگَ را همان فورگ(Parga-Forg) آورده است.۵

«لاند» از اساتید دانشگاه میشیگان، در جلد پنجم کتاب مبحث کتیبه های ایرانی (۱۹۵۵ میلادی) ، پرگ را کوهی در پارس آورده و ریشه های آنرا در « اکدی» و «آرامی» جستجو می نماید.۶

«تاورنیه» در بخش ریشه شناسی این کلمه به نقل از اشمیت(۱۹۸۰ میلادی)می نویسد:” اگر چه(Parga-p-r-g -) فورگ قرائت می شود و مسلم است(صحیح است)، اما ریشه شناسی این کلمه شناخته شده نیست، احتمالاً با فورگ یکسان است”. وی در خصوص تایید اینکه کلمه Parga همان فورگ امروزی است به نوشته های اشپیگل، فوی و هرتسفلد استناد می نماید.۷

«تاورنیه»، صاحب کتاب ایران در دوره هخامنشی، ریشه های پرگ را در زبان آرامی، بابلی و عیلامی(ایلامی) چنین دنبال می کند:

[Aramic: Pr[g

Babylonian: pa-ar-ga

Elamite: bar-rak-ka

«لُرد کرزن» نیز در کتاب ایران و قضیه ایران(جلد دوم)، این کلمه را Parraga و برابر با Forg و «ریچارد نلسون فرای» آنرا کوهی در پارس ذکر کرده اند.۸و۹

حافظ ابرو در کتاب جغرافیای خود، این کلمه را به صورت فرگ ۱۰ و مصطفوی در اقلیم پارس ۱۱ و راوندی در تاریخ اجتماعی ایران ۱۲ این کلمه را فورگ، عزیز بیات در تاریخ تطبیقی ایران ۱۳ آنرا پرگ ، آشتیانی در تاریخ مغول ۱۴ آنرا فُرْگ(پرگ)، پاول شواتس در جغرافیای تاریخی فارس ۱۵ آنرا فُرج ضبط کرده اند. شواتس در صفحه ۱۴۵ کتاب خود در مورد فُرج می نویسد:” فُرج با مسجد منبردار، مقدسی گاه از آن به صورت بُرک (به فارسی پُرگ) یاد می کند، ابن واضح آنرا فُرش می نامد و امروز Forg است. “

تقدیم به « بهمن دژ » سرفراز و همه مردمان پاک و مهربانش…

***

منابع:

۱-پیرنیا حسن، تاریخ ایران باستان،جلد۱، دنیای کتاب، تهران، ۱۳۷۵،ص۵۴۶

۲-رضی هاشم، فارسی باستان،۱۳۶۷، ص ۱۷۹

۳-Bryce Trevor. The Routledge Handbook of the Peoples…۲۰۰۹٫p. 527

۴-Koch Heidemarie. Achämeniden-Studien.1993.p. 57

۵-Herzfeld Ernst .The Persian Empire.1968.p. 335

۶-Humphries Lund.Corpus inscriptionum Iranicarum .1955.pp. 20 , 41

۷-Tavernier Jan.Iranica in the Achaemenid Period.2007.p. 28

۸-Curzon.Persia and the Persian Question.Volume 2.

۹-Frye.Handbuch der Altertumswissenschaft.p. 366

۱۰-حافظ ابرو، جغرافیای حافظ ابرو، ص ۷۸۰

۱۱- مصطفوی محمد تقی، اقلیم پارس، ص۹۵

۱۲- راوندی مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج۵، ص ۳۹۳

۱۳- بیات عزیزالله، تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، ص ۳۳۸

۱۴-اقبال آشتیانی عباس، تاریخ مغول از حمله چنگیز، ص ۳۸۰

۱۵- شواتس پاول، جغرافیای تاریخی فارس، ص ۱۴۵

 لینک در خبرگزاری فردای داراب(داراب نا)